Yaşlı Danışanlarla Çalışırken…
Terapötik Süreçlerde Dikkat Edilmesi Gerekenler
(Bu içerik, yaşlı danışanlarla çalışırken ruh sağlığı uzmanlarının dikkat etmesi gereken noktaları kapsamaktadır. Yaşlılığa ilişkin genel içeriğe ulaşmak için tıklayınız.)
Danışanın değerlendirilmesi aşamasında psikopatolojik semptomlar ile yaşa bağlı olarak meydana gelen değişikliklerin ayırt edilmesi gerekmektedir. Örneğin bilişsel yetersizlikler, uykuda bozulma gibi semptomların yaşa mı yoksa psikopatolojiy mi alkol/madde kullanım bozukluğuna mı bağlı olduğu noktasında dikkatli olunmalıdır.
Danışanla terapötik ve işbirlikçi bir bağın kurulması en önemli unsurlardandır. Yaşlılarla psikoterapide süreç ve tekniği çevreleyen meseleler; aktarım ve karşıt aktarımla ilgili sorulardan direnç ve içgörüyle ilgili sorulara kadar uzanır. Aktarım-karşıt aktarım perspektifinden bakıldığında, terapist, yaşlı danışan tarafından bir torun, oğul-kız, kardeş veya ebeveyn olarak görülebilir. Benzer şekilde, terapist kendisini yaşantısındaki “yaşlı” kişilerle ilişkideki çocuk, yeğen, torun gibi ya da ebeveyn modunda hissedebilir. Uzmanın aktarım ve karşıt aktarımın farkında olması gerekmektedir.
Orta ve genç yetişkin yaş grubunda narsisistik tutumlar yoğun görülebilir. Ancak çalışmalar yaşın ilerlemesiyle giderek terapide direncin de azaldığına dair bulgular sunmaktadır. Yaşa bağlı direncin azalması bu grupla çalışmanın avantajlarındandır.
Danışanlar tabulaşmış duygularını keşfetme ve fark etmeye açık olmayabilirler. Soyut kavramlar ve mecazlardan uzak, somut konuşmalar yapmak; küçük somut hedeflerin koyulmasının daha etkili ve verimli olduğu görülmüştür. Duygusal olarak yüklü bir konuyu tartışırken sakin ve samimi bir güvence sunarak, dikkati yakın zamanda veya geçmişte mevcut olan olumlu deneyimlere odaklayarak umudun teşvik edilmesi, öz değeri güçlendirir.
Teknolojik yeniliklere uyum sağlamada karşılaşılabilecek zorluklar, geleneksel görüşme yöntemlerine bağlılık sebepleriyle, yaşlı danışanların online görüşmeye yönlendirilmelerinde dikkatli davranılması gerekmektedir. Online görüşmeye uygun olmayan yaşlı danışanlar için yüz yüze görüşme seçeneği tercih edilmelidir.
Yaşlı danışanların sorun çözme, takip etme becerilerini en üst düzeye çıkarmaları için desteklenmeleri gerekmektedir. Görüşmelerde sorun çözme becerilerindeki yavaşlık süreci zorlayabilir. Terapinin hızı genellikle genç insanlara göre daha yavaş olacaktır. Terapist, hastanın sınırlarını kabul etmekle boyun eğmek arasında dengede kalmalıdır.
Yaşlı danışanların yeti yitimi ile beraber, çevreye bağlı hale gelmeleri öz değerlerinde düşmeyle seyredebilir. Danışanların benlik saygısını destekleyecek şekilde çalışılması gerekmektedir. Diğerlerine daha bağımlı bir statünün doğal bir süreç olduğu noktasında kabulünü sağlamak üzere yönlendirmelidir.
Literatüre bakıldığında, yaşlı bireylerle çalışan psikoterapistlerin yaşamış oldukları birkaç temel zorlanma bulunmaktadır. Psikoterapide yaşın çok önemli bir etken olduğunu ileten Freud; mental esnekliğin etkilenmesiyle yaşlılıkta psikoterapinin etkilendiğini de iletmiştir. Bununla beraber pek çok klinisyen, psikoterapinin yaşlılarda gençlerden daha zor olmadığına dair gözlem ve deneyim bildirmiştir. Psikoterapistler açısından yaşlı yetişkinleri tedavi etmek üzere isteksizlik, yaşlılığa karşı olumsuz tutumlar, yaşlı yetişkinlerin psikoterapi için uygun adaylar olmadıkları inancı, yaşlanma ve ölümleri konusunda endişelenmek, danışan portföyü bakımından düşük statüyle ilişkilendirilmekten korkmak, sınırlı eğitim fırsatları ve yaşlılık psikolojisi alanında genel literatür eksikliği bunlardandır.
Yaşlı bireylerle çalışan klinisyenler, danışanların değişim kapasitesi, şans ve fırsatlarını fark etmekte zorlandıklarını bildirmektedir. Bu bağlamda, terapistlerin inanç ve düşüncelerinin farkına varmaları ve profesyonel olarak tutumlarını değiştirmeleri gerekmektedir. Yaşlı danışanlarla çalışan terapistlerin tüm bunların yanında danışanın bağımlılık ve ruhsal süreçlerini boylamsal olarak görmesi; mesleki deneyim ve diğer danışanların olası süreçleri hakkında fikir vermesi açısından oldukça yararlıdır.
Yaşlı bireylerde ruhsal bozukluk görülme sıklığının erişkin popülasyona göre daha az olduğuna dair çalışmalar vardır”. Ancak, depresyon ve demans gibi hastalıkların yaşlılıkta normal karşılanması, tanı ölçütleri için kullanılan kriterlerin (DSM ve ICD) genellikle erişkin popülasyon göz önüne alınarak hazırlanması ve yaşlı bireylere ilişkin çalışmaların yetersizliği uzmanlar için dezavantajdır. Dolayısıyla ruhsal bozukluk ihtimali göz önünde tutulmalı, değerlendirme detaylı yapılmalıdır. Ölüm kaygısı, ölüm ve ölenlerle ilgili söylemler de altta yatan depresyonun bir belirtisi olabilir, dikkatle değerlendirilmelidir.
Yaşlılarda sık karşılaşılan fiziksel ve bilişsel alanda yakınmalar, depresif bir özeleştiriye de işaret ediyor olabilir. 30’lu yaşlarda çok göze batmayan unutkanlık, isimleri karıştırma gibi tutumlar, yaşlılıkta bireyin sıklıkla özeleştiride bulunduğu bir davranış biçimi haline gelebilir. Uzmanların bu noktada danışan söylemlerine duyarlı olmaları ve gerektiğinde bu konuda danışanları bilgilendirmeleri yararlı olacaktır. Yakınmaların danışanı değişimden uzak tutan bir savunma biçimi haline gelmesine engel olunmalıdır.
Terapi sürecine ailenin dahil edilmesi, aile ile farkındalık çalışılması, psikoeğitim yapılması, fiziksel olarak desteklemelerinin sağlanması amaçlanmalıdır.
Yaş alanlarla birlikte güzel yol almalara..
Kaynaklar
Aslan, M. & Hocaoğlu, Ç., (2014). Yaşlılarda İntihar Davranışı Suicidal Behavior in Elderly. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry, 6(3):294-309.
Cohen, G. D., (1984). Psychotherapy of the elderly. Clinica Issues in Geriatric Psychiatry, 25(6) : 455-463.
Cuijpers, P., Berking, M., Andersson, L., Quigley,G., Kleiboer, A., & Dobson, K., (2013). A Meta-Analysis of Cognitive-Behavioural Therapy for Adult Depression, Alone and in Comparison With Other Treatments. CanJ Psychiatry, 2013;58(7):376–385.
The alliance in adult psychotherapy: A meta-analytic synthesis
Christoph, F., Del Re, A. C., Wampold, B. E., & Horvath, A., (2018). The Alliance in Adult Psychotherapy: A Meta-analytic Synthesis. Psychotherapy. Theory, Research, Practice, Training, 55(4):316-340.
Treating Substance Use Disorder in Older Adults UPDATED 2020
Yesevage, J, & Karasu, T., (1982). Psychotherapy with Elderly Patients. American Journal of Psychotheraphy, 36 (1), 41-55.
Zİvİan, M., larsen, W., Knox, & Gekoskı,W, (1992). Psychotherapy for the elderly: Psychotherapısts’ preferences. Psychotherapy, Volume 29/Winter, 4.